Iwona, księżniczka Burgunda

Pracując nad tym spektaklem, podjęłam się dwóch zadań:
- stworzenia przedstawienia teatralnego w przestrzeni nietypowej, z założenia nieteatralnej, na placu zabaw dla dzieci wypełnionym ogromnymi, dmuchanymi konstrukcjami, który będzie symbolem odrealnienia i niedojrzałości, zdziecinnienia postaci,
- przeprowadzenia swoistego eksperymentu teatralnego i obsadzenia w każdym z granych spektakli innej aktorki odtwarzającej postać Iwony.

Dlaczego plac zabaw dziecięcych?

Wyobrażony przez Gombrowicza dwór to dwór rozpieszczonych dzieciaków udających dorosłych, bawiących się w dorosłość, których niekontrolowane zachowania, często okrutne i bezlitosne nasuwają nam gorzkie wspomnienia ze szkolnego boiska, gdzie przeciwstawiają się dwie siły: silni i słabi, agresywni i spolegliwi, dziewczynki i chłopcy, kat i ofiara...

Obserwowanie dzieci bawiących się w grupie w tej specyficznej, wyznaczonej przestzreni jest samo w sobie zadziwiającym spektaklem. Rozpoznaję w nim wszystkie mechanizmy społeczne z ich pozytywnymi, jak i negatywnymi zachowaniami międzyludzkimi: relacje, króre tworzą się i przestają istnieć w mgnieniu oka, śmiech, który niezauważenie przechodzi w dramatyczny płacz, który znowu niespodziewanie przeistacza się w śmiech, i wreszcie dziecinna dyktatura, narzucanie własnej woli innym, oraz jawna niesprawiedliwość, łamanie dopiero co ustalonych zasad, którym nie towarzyszy żadne poczucie wstydu lub zażenowanie. Niezależnie od tematu zabawy, w wojnę, w dom, w szkołę, w doktora, dziecięca zabawa obnaża relację dominujący-zdominowany i kończy się z reguły krzykiem, płaczem, przemocą fizyczną i wreszcie uległością słabszego. Pracując scenicznie nad tekstem Gombrowicza w przestrzeni przeznaczonej z założenia wyłącznie dla dzieci chciałam paradoksalnie pokazać świat dorosłych, zdekamuflować nasze skrywane instynkty i wstydliwe pragnienia.

Iwona - rola performatywna

Iwona pojawia się na dworze niczym śliwka w kompocie. Niby jest nieznanym, innym tworem, ale zostaje pochłonięta, wtopiona w tło. Przybywa znikąd i wszyscy szydzą z jej nieznanego pochodzenia. Będzie odtąd niezręcznie błądzić w obcym świecie, nie znając i nie rozpoznając kodów społecznych ja otaczających, wybierając milczenie i bierność w celu uniknięcia pomyłek. Staje się kozłem ofiarnym, męczennicą pogrążonego w nudzie dworu królewskiego i, jak marionetka, podaje perwersyjnym grom inicjowanym przez księcia i jego przyjaciół.

Stan ducha, w jakim Iwona przebywa swą dramaturgiczną drogę, przywodzi mi na myśl sen, nocny koszmar: jestem w teatrze, aby zagrać w spektaklu, którego nie znam, ani tekstu, ani jego tytułu, ani postaci, którą mam odegrać. Ktoś wypycha mnie brutalnie na środek sceny, której nigdy wczesniej nie widziałam, wszyscy na mnie patrzą, czegoś ode mnie oczekują, wypełnia mnie przeogromna pustka, jestem przerażona, umieram ze wstydu...
Odnalazłam w tym śnie sceniczny klucz do postaci Iwony.

W każdym moim przedstawieniu rolę Iwony gra inna aktorka, która nigdy wcześniej nie spotkała się z pozostałymi aktorami, nie uczestniczyła w próbach, nie zna więc wszystkich założeń reżyserskich. Za każdym razem wszystko odbywa się dla niej po raz pierwszy. Za każdym razem wyreżyserowany już spektakl odgrywa się dla niej, wokół niej i z nią. Aktorka staje się jeog obiektem. Zostaje zaangażowana i wrzucona w wir scenicznych wydarzeń. Angaż każdej nowej aktorki do roli Iwony odbywa się w miejscu prezentacji spektaklu i według ściśle określonych kryteriów: swobody improwizacji, otwartego stosunku do własnego ciała, zdolności przystosowania się do nowej sytuacji scenicznej, aktorskiego wyczucia partnera... Przed każdą prezentacją poświęcam wybranej aktorce czas, zarysowuję materię dramaturgiczną niezbędną jej do wejścia w postać i rytm działań scenicznych już istniejących, wyreżyserowanych. Aktualizuję indywidualnie ramy spektaklu i samej gry, ale także określam przestrzenie wolności aktorskiej. Dopiero wtedy, podczas spotkania z widzami biorącymi z nami udział w tym teatralnym eksperymencie, ryzyko artystyczne zostaje podjęte: Iwona, rzucając się w świadomie wykreowaną pustkę, wpływa na wszystko to, co zostało już wcześniej ustalone, wyreżyserowane, zastygłe.

Edith Amsellem

Spektakl dla widzów od 13. roku życia.